De Orgelmuziek van Bach vormt niet alleen het hoogtepunt en de afsluiting van de Barokperiode, maar Bach blijkt ook een buitengewoon visionair componist. In een aantal van zijn werken kondigt zich de Romantiek van de negentiende eeuw reeds aan. De Fantasie in g is daarvan een mooi voorbeeld. Deze Fantasie werd ooit door Louis Vierne, de beroemde organist van de Notre-Dame in Parijs, aangeduid als ‘een immense lamentatie, een monument dat net als de pyramiden een enorme schaduw werpt over alles dat erna zou komen’.
Na deze onstuimige Fantasie is het orgelkoraal ‘Liebster Jesu, wir sind hier‘ een verstild gebed tot Hem bij wie we altijd onze toevlucht kunnen zoeken en troost vinden.
De Fuga in g wordt gerekend tot Bachs grootste meesterwerken voor orgel. Het contrapunt ontwikkelt zicht in een steeds stringenter wordende voortstuwing. Wanneer een dergelijk werk op een romantisch orgel wordt uitgevoerd klinkt het anders dan op een barok-orgel, net zoals een Backwerk op de piano anders klikt dan op het clavecymbel. Op dit Maarschalkerweerd-orgel is er naar gestreefd de uitvoerign te laten aansluiten bij uitvoeringstradieties uit de late negentiende eeuw, aangevuld met enkele verworvenheden uit de tijd daarna, zoals bepaalde inzichten betreffende verzieringen en articulaties. Maar steeds is het Maarschalkerweerd-orgel met haar rein-pneumatische tractuur uitganspunt gebleven.
Wie was hij en hoe heeft orgelmuziek van Bach nu werkelijk geklonken?
In de negentiende eeuw is Bach nooit weg geweest. Veel componisten, zowel in Duitsland als in Frankrijk, achtten hem zeer hoog en werden door hem geïnspireerd. Het was bijvoorbeeld Widor die Bach zijn ‘heilige vader’ noemde en het spelen van het orgelwerk van Bach, in het bijzonder zijn koralen, introduceerde in zijn onderwijs aan de orgelklas van het Parijse conservatorium.
Bij het uitvoeren van vijf meer bekende koralen heb ik mij onder andere laten inspireren door het romantische karakter van het Maarschalkeweerd-orgel, en de benaderingswijze van organisten als Widor en zijn navolgers, zoals op historische opnames nog te beluisteren is. Dit alles verrijkt met, maar niet vervangen door, nieuwere kennis en inzichten zoals die in de loop van de twinstigste eeuw tot ontwikkeling zijn gekomen. De koralen hebben veel gevoelsinhoud, zoals de melancholieke overpeinzing van een jaar dat voorbij is, de verstilde rust in de wetenschap dat God voor ons zorgt, berouw over onze zonden, en na het lijden het verlangen om bij de Heer te mogen zijn en rust te mogen vinden.
Orgelmuziek Bach gespeeld door Paul Houdijk
2. Fantasie in g | BWV 542 (7:09)
3. orgelkoraal ‘Liebster Jesu, wir sind hier’ | BWV 731 (4:08)
4. Fuga in g | BWV 542 (7:13)
CD3
Vijf orgelkoralen:
13. Wer nur den lieben Gott läst walten BWV 691 (3:07)
14. Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ BWV 639 (2:44)
15. O Mensch, bewein dein Sünde gross BWV 622 (5:33)
16. Herzlich tut mich verlangen BWV 727 (2:55)